Azərbaycan və onun Mərkəzi Asiyadakı tərəfdaş ölkələri, Çin, İran və Pakistan nəqliyyat, enerji və investisiya sahələrində inteqrasiya təşəbbüslərini sürətləndirməyə hazırdır. Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü, həmçinin Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu çərçivəsində artan ticarət və tranzit yükdaşımaları nəzərə alınmaqla bu maraq qarşılıqlıdır. Son illərdə tərəfdaşlıq Bakının siyasət prioritetlərindən biri olan Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) vasitəsilə biznes təkliflərində dinamik artım müşahidə olunur. Bu istiqamətdə növbəti addım Astanada atılıb və burada ŞƏT-ə üzv dövlətlərin “ŞƏT plyus” formatında keçirilən ikigünlük sammiti baş tutub. Azərbaycanın bu tədbirdə iştirakı həm də ölkəmizin bütün sahələrdə Şərqlə Qərb arasında mühüm körpü rolunu oynamasının əyani təsdiqi sayıla bilər.
Mövzu ilə bağlı sualları MIND Analitik Mərkəzinin Xarici Siyasətin Təhlili və Beynəlxalq Araşdırmalar Proqramının rəhbəri Miras Jienbayev cavablandırır.
- Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının Astana sammitinin real əhəmiyyəti nədir? Onun əsas nəticələri hansılardır?
- Beynəlxalq məsələlərdə görünməmiş qarşıdurma, artan bloklaşma və qlobal idarəetmə sistemində aşkar böhran kontekstində Qazaxıstanın ŞƏT-də sədrliyi nəinki yeni struktur çağırışları qarşısında Təşkilatı gücləndirməyə, həm də xarici qarşılıqlı təsirdə uyğunlaşma və çevikliyin mühüm mexanizmlərini yaratmağa imkan verdi. Qazaxıstan diplomatiyasının ŞƏT-in tarixi əhəmiyyətli Astana Bəyannaməsinin qəbulu və 30-dan çox sənədin imzalanması şəklində uğurlarına əlavə olaraq, əminliklə deyə bilərik ki, Qazaxıstanın məcmu potensialının mühüm nümayişi “ŞƏT plyus” formatının tətbiqi oldu. Bu formatda strateji tərəfdaşlarımızın geniş koalisiyası iştirak edib. Qazaxıstan bütün qitədə sabitliyin, rasionallığın və qeyri-qarşıdurma əməkdaşlığının konstruktiv gündəliyinin əsas təminatçısıdır. Astana beynəlxalq məsələlərdə etimadın yeni çəkisi nöqtəsinə çevrilən dünya xəritəsində diplomatik paytaxta çevrilib.
- Ölkələrimizin ŞƏT çərçivəsində əməkdaşlığını necə qiymətləndirirsiniz?
- Azərbaycan Qazaxıstanın sədrliyinin mühüm yeniliyi olan “ŞƏT plyus” formatında Sammitin işində iştirak etdi. Biz Astanaya gələn və Zirvə Toplantısı çərçivəsində bir sıra ikitərəfli görüşlər keçirən Prezident İlham Əliyevin şəxsi dəstəyini səmimi qəlbdən qiymətləndiririk. Biz dövlətlərimiz arasında bənzərsiz qardaşlıq bağımızı yüksək diplomatiya səviyyəsində bir daha nümayiş etdirdik. Azərbaycan bu çərçivədə kontinental Avrasiya məkanında təhlükəsizlik məsələləri üzrə dialoq gündəliyinin ardıcıl şəkildə genişləndirilməsinin tərəfdarıdır. Bu, bizim üçün qitədəki geniş dövlətlər hovuzu arasında etimadın möhkəmləndirilməsi tədbirləri qurmaq və dövlətlərimizin üzləşdiyi mümkün təhlükələrin imicinin əlaqələndirilmiş yanaşmalarını və konseptual baxışını inkişaf etdirmək üçün mühüm imkan pəncərəsi yaradır. Bu gün Astana və Bakı Avrasiyanın nəqliyyat və logistikasında qarşılıqlı əlaqənin inkişafının tərəfdarıdır. Ölkələrimiz dövlətlərimizin flaqman layihəsi olan Orta Dəhlizin həyata keçirilməsi üzərində ardıcıl iş aparır.
- Bu ilin noyabrında Bakıda keçiriləcək COP29-dan gözləntiləriniz nədir? ŞƏT COP29-a uğurla ev sahibliyi etməkdə Azərbaycana necə dəstək verəcək? ŞƏT ölkəyə 2030-cu ilə qədər istixana qazı emissiyalarını azaltmaq məqsədinə nail olmaqda necə kömək edə bilər?
- Qazaxıstan noyabrda keçiriləcək COP29 konfransının keçirilməsinə səmimi qəlbdən uğurlar arzulayır və bu mühüm dialoq formatının Bakıda ən yüksək səviyyədə təşkil olunacağına əmindir. Biz yaşıl sənayelərin və iqtisadi sektorların ümumi artımına çox həvəs göstəririk - bəlkə də ikitərəfli iqtisadi əməkdaşlığımızın ən sürətlə inkişaf edən sahələrindən biridir. Qazaxıstanın COP29-un işində ən geniş, ən aktiv və mənalı iştirakı ilə bağlı Astana artıq Bakı ilə fəal qarşılıqlı əlaqədədir. Bakı regionun inkişafı üçün yeni paradiqma yaradan və onun davamlı inkişafına töhfə verən yaşıl innovasiyaların, sıçrayışlı tənzimləyici və texnoloji həllərin makroregional mərkəzinə çevrilir. ŞƏT-in gündəliyinə qayıdaraq, burada ekoloji problemlər, iqlim dəyişikliyi və su ehtiyatları üzrə dialoq gündəliyinin fəal inkişaf etdiyini gördükdə, Azərbaycanın ŞƏT dövlətləri ilə əməkdaşlığındakı mühüm artım məqamlarını qeyd etmək vacibdir. Bu, təkcə qarşılıqlı maraq doğuran sahə deyil, həm də Azərbaycan ilə ŞƏT arasında strateji dialoqun dərinləşdirilməsi üçün potensial lokomativdir.
- Qazaxıstan Azərbaycanın ŞƏT-ə tamhüquqlu üzv olmasına necə töhfə verə bilər?
- ŞƏT-ə daxil olmağın müəyyən proseduru var. Məsələn, Astana Sammiti zamanı Belarus bu proseduru rəsmən başa çatdıraraq ŞƏT-in onuncu üzvü oldu. Əgər Azərbaycanın tamhüquqlu üzvlük əldə etmək üçün müvafiq istəkləri varsa, Qazaxıstan bu istəyi birmənalı şəkildə dəstəkləyəcək. Eyni zamanda, üzvlük prosedurunun başlanması ilə bağlı qərar Azərbaycanın daxili dövlət işidir. Bu məsələ Azərbaycanın öz milli maraqlarına və inkişaf prioritetlərinə uyğun həll oluna bilər.
- Bu gün ŞƏT hansı çağırışlarla üzləşir? ŞƏT Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya regionlarında hansı problemləri həll edə bilər?
-ŞƏT dünyadakı digər çoxtərəfli əməkdaşlıq formatları kimi, mühüm institusional problemlərlə üz-üzədir. İlk növbədə, qlobal tarixi konteksti anlamaq vacibdir. Beynəlxalq təşkilatlar və çoxtərəfli əməkdaşlıq formatları BMT-nin rəhbərlik etdiyi institusional dünya nizamının bir hissəsi olan dünya siyasətinin nisbətən gənc subyektləridir. Bu gün biz qlobal idarəetmə sistemindəki ümumi böhrandan danışırıq. Bu gün böyük güclərin qarşıdurması dünya nizamının əsas prinsiplərini sarsıtmaqda davam edir. Bir çox dövlətlər çoxtərəfli əməkdaşlıq formatlarında iştirak edərkən kompromislərə getdikcə daha az meyilli olurlar ki, bu da təşkilatlar daxilində qərarların qəbulu sürətinə və son nəticədə institusional səmərəliliyə təsir göstərir. Qazaxıstanın sədrliyi ŞƏT-ə qlobal çağırışlara uyğunlaşmanın yeni formulunu təklif edib. Bu, nəinki dialoqun diqqətini əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirdi, həm də çoxtərəfli qarşılıqlı fəaliyyət üçün prinsipcə yeni mexanizmlər yaratdı. Nəticədə, ŞƏT əvvəlkindən daha çevik və sürətlə dəyişən geosiyasi kontekstə uyğunlaşa bilər.