Tədqiqat: Kosmosa uçuş insanın kök hüceyrələrinin qocalmasına səbəb olur
Bu barədə CNN telekanalının saytında məlumat verilib.
Alimlər bildirirlər ki, kök hüceyrələri bütün bədəndə mövcuddur, onlar özlərini daha çox yarada, yaxud bərpa üçün qan, beyin və ya sümük hüceyrələri də daxil olmaqla digər xüsusi hüceyrələrə çevrilə bilər.
Sanford Kök Hüceyrə İnstitutunun direktoru və Kaliforniya Universitetinin tibb professoru Katrina Ceymison bildirib ki, kosmosda kök hüceyrələrinin funksiyası azalır. Onlar, əslində, özlərini yeniləmək və ya bərpa etmək qabiliyyətlərini azaldırlar və bu, uzunmüddətli kosmik missiyalar üçün vacib kəşfdir.
NASA-nın maliyyələşdirdiyi tədqiqat “SpaceX”-in 2021-ci ilin sonundan 2023-cü ilin əvvəlinə qədər həyata keçirdiyi dörd Beynəlxalq Kosmik Stansiyanın təchizat missiyası zamanı həyata keçirilib. Araşdırma “Cell Stem Cell” jurnalında dərc olunub. Bu, kök hüceyrələrinin kosmosda, aşağı Yer orbitində real vaxtda necə davrandığına baxan ilk araşdırmadır və kosmosa uçmağa hazırlaşan astronavtların sağlamlıq idarəçiliyinə birbaşa təsir göstərə bilər.
K.Ceymison bildirib: “Kök hüceyrəsi sağlamlığını öyrənmək və kimin kosmosdakı sərtliklərə tab gətirə biləcəyini görmək vacibdir. Çünki kosmik uçuşlar stresli bir prosesdir”.
NASA 2010-cu ildə “Discovery” kosmik gəmisindən istifadə edərək kosmosa uçuşların kök hüceyrələrinə təsiri ilə bağlı ilk təcrübələrdən birini həyata keçirib. “Kök hüceyrəsi regenerasiyası təcrübəsi” adlanan bu tədqiqat mikroqravitasiyanın siçanların embrion kök hüceyrələrinin digər növ hüceyrələr yaratmaq qabiliyyətinə necə təsir etdiyini araşdırıb.
Yeni araşdırmada tədqiqatçılar omba dəyişdirmə əməliyyatı keçirən xəstələrin bağışladığı sümük iliyi kök hüceyrələrini araşdırıblar. İmmunitet sisteminin və qanın sağlamlığı ilə birbaşa əlaqəli olan kök hüceyrələri mobil telefon ölçüsündə xüsusi hazırlanmış bioreaktorlarda yerləşdirilən steril süngər matrisinə yerləşdirilib. Beynəlxalq Kosmik Stansiyanın göyərtəsində hüceyrələr onların vəziyyətini real vaxt rejimində müəyyən edə bilən süni intellekt sistemi tərəfindən daima nəzarətdə saxlanılıb.
Ceymison əlavə edib: “Bizim kök hüceyrələrimiz tam funksiyalarını qorumaq üçün vaxtın 80 faizini yuxuda (hərəkətsiz) keçirməlidir. Bununla belə, mikroqravitasiya və kosmik radiasiyanın onların rifahına təsir etdiyi kosmosda heç də belə deyildi”.
Tədqiqatda iştirak edən bəzi hüceyrələr 45 günə qədər kosmosa qalıb və normadan daha aktiv olduqları üçün onların enerji ehtiyatları tezliklə tükənib, sürətlənmiş qocalma əlamətləri meydana çıxıb. Onların yeni hüceyrələr yaratmaq qabiliyyəti də azalıb və DNT-nin təkrarlanan elementlər və ya “qaranlıq genom” adlanan normal gizli hissələri aktivləşməyə başlayıb.
Alim qeyd edib: “Stres şəraitində bu təkrarlanan elementləri aktivləşdiririk. Bunlar minlərlə il əvvəl genomumuzu zəbt etmiş və DNT-mizin 55 faizini təşkil edən retroviruslardır. Onlar kök hüceyrələri ölüm spiralına göndərir. Hüceyrələr sadəcə olaraq həddindən artıq gərginlik hiss edir, böhran keçirir, nəticədə çox tez qocalır”.
